امروزه فناوری به شکل گسترده‌ای توسعه یافته و در همه جوانب زندگی تأثیرات بسیار زیادی داشته است. این فناوری‌ها در صنعت پرداخت تأثیراتی بیش از سایر صنایع داشته‌اند و آنچه مسلم است اینکه هوش مصنوعی به‌زودی صنعت بانکداری و پرداخت را بیش‌ازپیش متحول خواهد کرد. در سال‌های اخیر در رابطه با هوش مصنوعی در صنعت بانکداری و پرداخت، فعالیت‌هایی صورت گرفته است. این فعالیت‌ها بیشتر در حوزه احراز هویت، کشف تقلب و پیش‌بینی نیازمندی‌های کاربر بوده است و با گسترش فعالیت‌ها در این حوزه در آینده‌ای نزدیک شاهد استقرار بانکداری هوشمند در نظام بانکی کشور خواهیم بود. به نظر می‌رسد در آینده‌ای نه‌چندان دور، هوش مصنوعی تحولی عظیم در صنعت بانکداری و پرداخت ایجاد خواهد کرد و کاهش هزینه‌ها و صرفه‌جویی در زمان برای سازمان‌ها و همچنین مشتریان را به همراه خواهد داشت. در همین زمینه با دکتر مهران محرمیان، معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی به گفتگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.
شاخصههای بانکداری هوشمند چیست و چه تفاوت‌هایی با بانکداری الکترونیک دارد؟
بانکداری هوشمند جدا از بانکداری الکترونیک نیست و در واقع ما زیرساخت‌های بانکداری هوشمند را با بانکداری موجود ایجاد میکنیم. مهمترین چیزی که در بانکداری الکترونیک ایجاد می‌شود، تجمیع اطلاعات است؛ بنابراین ما با حجمی از اطلاعات و یک فضای کلان‌داده روبه‌رو هستیم که اگر این اطلاعات به‌صورت مناسب و با استفاده از الگوریتم‌های مناسب پردازش شود، ارزش‌افزوده برای مشتری، نهاد ناظر و سایر بازیگران فعال در حوزه مانند بانک‌ها ایجاد می‌کند. این ارزش‌افزوده در حوزه‌های مختلف است، برای مشتری می‌تواند به بهبود خدمات دریافتی یا شخصی‌شدن خدمات منجر شود و مشتری در این حالت خدماتی که تابه‌حال برای بانک مهم نبوده را دریافت می‌کند. از طرف دیگر، بانک با ارائه این خدمات می‌تواند مشتری را به خود وابسته و جذب کند و در فضای رقابتی یک سری مزیت‌های رقابتی به دست بیاورد تا مشتریان و منابع مالی بیشتری را جذب کند و در فضای رقابت پیش بیفتد.
همچنین برای بانک مرکزی به‌عنوان تنظیم‌گر، از این نظر اهمیت دارد که اطلاعات دریافتی به‌صورت هوشمند پردازش می‌شود و می‌توان تخلفات را شناسایی کرد و از طرفی بانک‌هایی که ارائه‌دهنده خدمات بهتر هستند شناسایی و تشویق شوند. در نهایت بانک مرکزی می‌تواند وظایف تنظیم‌گری را بهتر انجام دهد و بر مبنای اطلاعات تصمیم بگیرد.
در واقع فضای بانکداری هوشمند با ترکیب دو فناوری کلان‌داده و هوش مصنوعی به وجود می‌آید که تقریباً برای همه ذینفعان ارزش‌افزوده بسیار خوبی ایجاد می‌کند و بازار شفاف و با خدمات بهتر به وجود می‌آورد و در نهایت منجر به بیشترشدن سود فعالان در بازار بانکداری خواهد شد.
جایگاه کشور ما از منظر حرکت به سمت بانکداری هوشمند کجاست و چقدر توانستیم زمینه‌های توسعه آن را فراهم کنیم؟
در سال ۲۰۲۳ کلمهای که کلان روند شد و کلمه سال عنوان گرفت، هوش مصنوعی بود. اتفاقاتی در دنیا رخ داد که هوش مصنوعی را از پژوهشکده‌ها و شرکتهای بزرگ بیرون آورد و در اختیار مردم قرار داد و بسیاری از مردم با آن فضا آشنا شدند. کاربری‌هایی به وجود آمد که باعث شد مردم بتوانند سرویسهایی بگیرند که تابه‌حال خیلی با آن آشنا نبودند؛ بنابراین فضا در دنیا هم در حال گسترش است، یعنی نمی‌توان گفت که ما از دنیا خیلی عقب افتاده‌ایم، ولی معنی آن هم این نیست که ما پابه‌پای دنیا در حال حرکت هستیم.
کسب‌وکارهای بسیار خوبی در دنیا در این حوزه به وجود آمده و پروژه‌های بسیار خوبی انجام شده است. به نظر من در ایران نیاز به یک تحرک جدی در این حوزه داریم و باید چه در سمت بانک‌ها و چه در سمت نهاد ناظر سریع‌تر حرکت کنیم. البته این موضوع محدود به بانکداری هوشمند نیست و در بسیاری از حوزه‌های دیگر هم این مسئله مطرح است.
آیا الزامات و زیرساخت‌های لازم برای تحقق بانکداری هوشمند از نظر قانونی در کشور فراهم است؟
معتقدم الزامات قانونی در این زمینه هنوز کافی نیست، چرا که با یک فناوری جدید مواجهیم که به‌تازگی ایجاد شده و باید ابتدا به چالش‌های این حوزه بپردازیم. سپس در نتیجه مواجهه با چالش‌ها و راه‌حل‌هایی که به وجود می‌آید، می‌توان به الزامات قانونی رسید. این راه طولانی است و ما در ابتدای راه قرار داریم، اما اطمینان دارم که با ایجاد و شروع به کار اپلیکیشنهای این حوزه، کار سرعت می‌گیرد و به نتیجه می‌رسد. در مجموع معتقدم که در حوزه قانون‌گذاری، راه درازی در پیش داریم.
بانک مرکزی به‌عنوان نهاد تنظیم‌گر چه اقداماتی را در دستور کار دارد؟
بانک مرکزی به طور خاص از شورای پول و اعتبار مجوزی برای انجام یک سری از فعالیت‌های خاص هوش مصنوعی در بانک گرفته است. البته به این معنی نیست که ما از این فناوری استفاده نمی‌کردیم، این مجوز در راستای تجمیع این فعالیت‌ها در یک ساختار متحد و واحد است که می‌تواند باعث تسریع و تخصصی‌شدن این فعالیت‌ها شود. به طور مشخص از سال ۹۹ با هدف مشخصتر و به‌صورت منسجم‌تر، فعالیت‌هایی را در این حوزه آغاز کردیم و در سال ۱۴۰۲ مجوز برای ساختار مربوطه را گرفتیم و الان در حال ایجاد ساختار تخصصی و یکپارچه در بانک مرکزی هستیم.
اشاره کردید مدل خدماتدهی بانک‌ها تغییر می‌کند، قاعدتاً مدل درآمدی بانک‌ها هم تغییر خواهد کرد. آیا این مسئله می‌تواند باعث اصلاح ناترازی بانک‌ها شود؟
هر بنگاهی اعم از بانک یا سایر کسب‌وکارها که بتواند ارزش‌افزوده ایجاد کند، می‌تواند با کسب رضایت از مشتری درآمد بیشتری هم کسب کند. شما زمانی به بنگاهی پول می‌دهید که بتوانید سرویس خوبی بگیرید، هوش مصنوعی می‌تواند در خدمت این باشد و بستگی دارد که بانک‌ها چطور از هوش مصنوعی استفاده کنند. در واقع مجهز شدن به این تکنولوژی به صورت بالقوه می‌تواند درآمد بانک را افزایش دهد، ولی به شدت به عملکرد خود بانک بستگی دارد. با این حال، در مورد اینکه درآمد عملیاتی بانک را افزایش دهد، کاملاً معتقدم که این بازار، بازار بزرگی است و به صورت بالقوه این پتانسیل وجود دارد.
جایگاه بلاک‌چین و به طور ویژه ریال دیجیتال بانک مرکزی در این مدل بانکداری چیست؟
اقدامات ریال از ماه‌ها پیش به انجام رسیده و الان در مرحله آزمایش هستیم. مسئله‌ای که ما در پروژه ریال دیجیتال
داریم این است که برای همگانی کردن آن به دنبال یک مدل مناسب هستیم. مردم موقعی به ریال دیجیتال اقبال پیدا می‌کنند که ارزش‌افزوده برای آنها داشته باشد که در حال کار روی این موضوع به همراه بانک‌ها هستیم. اما اینکه ریال دیجیتال به بانکداری هوشمند چه کمکی می‌کند، بحث فضای زیرساخت است، یعنی زیرساختی ایجاد می‌کند که پول فیزیکی را به فضای دیجیتال می‌برد و این امکان را می‌دهد که اقداماتی را در بحث توکنیزه کردن و بحث‌های مختلف انجام دهید که تابه‌حال نمی‌توانستید. بنابراین در نتیجه ایجاد این بستر می‌توان خدمات هوشمند ارائه کرد. اما به خودی خود بحث هوشمندی در ریال دیجیتال، زمانی مطرح می‌شود که قراردادهای هوشمند ایجاد شود که بحث بسیار گسترده‌ای است و وقتی اپلیکیشن‌ها مشخص شود، این موضوع نیز مطرح خواهد شد، بنابراین در ابتدای کار شاید خیلی بروز نداشته باشد، اما امیدواریم با عملیاتی‌شدن و توسعه کاربردها، به تدریج این کاربردها نیز نمود پیدا کند.
چه چالش‌ها و موانعی بر سر راه توسعه بانکداری هوشمند قرار دارد؟
بخشی از چالش‌ها، بحث حفظ حریم خصوصی افراد است. همچنین مسائل امنیتی مطرح است، بحث کسب رضایت مشتری برای سرویسهایی که داده می‌شود و رقابت و همکاری بین بانک‌ها یا رقیبان نیز از چالش‌هایی است که باید حواسمان باشد مشتری را اذیت نکند تا مجبور شود یک کار را در چند بانک انجام دهد. به طور خلاصه چالش‌هایی که در این حوزه داریم چالش‌هایی است که در دنیا هم مطرح است. دنیا هم نگران این موضوعات است که به چه ترتیبی به آن بپردازد و حتی نگرانی از این بابت وجود دارد که بعضی از خروجیها ممکن است چالش‌های جدّی برای بحث سبک زندگی مردم ایجاد کند. طبیعتاً هم‌زمان که در این حوزه به لحاظ تکنولوژی انتظار داریم که کار به سرعت پیش برود، باید به این چالش‌ها نیز به جد بپردازیم، چون ممکن است در آینده مشکل برای فضای بانک ایجاد کند.
نظر شما